«Դոլարը կրոնի տարատեսակներից է. այն ձևավորել է շուկա, որը կոչվում է Վերնիսաժ»

«ՍԵՎԱՆԸ ԵՎ ԱՂԱՄԱՆԸ ԾԱՆՐ ՊԱՀԵՐԻՆ ՄԻՇՏ ՏԵՐ ԵՆ ԿԱՆԳՆԵԼ ՄԵՐ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ»
Գեղանկարիչ, խեցեգործ, Երևանի գեղարվեստի ակադեմիայի դասախոս ՀՐԱՉՅԱ ԳԱԼՍՏՅԱՆՆ արցախյան հերոսամարտի մասնակից է: Զրույցը նրա հետ իր և մեր ապրած ժամանակի մասին է:
-Պարոն Գալստյան, ինչպե՞ս կբնութագրեք Ձեր անցած ստեղծագործական ուղին:
-Բավականին խճճված է եղել իմ ուղին, որովհետև բարդ ժամանակներ էին: Ես միշտ իմ ժամանակի մեջ եմ ապրել: ՈՒնեցել եմ ստեղծագործական վերելքներ և անկումներ: ՈՒնեցել եմ ղարաբաղյան պատերազմ: Ոչինչ ինձնից հեռու չի մնացել, ամեն բան ինձ դիպչելով է անցել: Երբ ծանր տարիներ էին, ես չփախա արտասահման ու ոմանց նման հետո չեկա-դարձա ուսուցչապետ: Միշտ իմ ժամանակի մեջ եմ եղել: Կոմունիստական ժամանակաշրջանում կար իշխող գաղափարախոսություն: Եթե այդ գաղափարախոսության ներկայացուցիչն էիր դառնում, լավ էիր ապրում. կատարում էիր պետության պատվերներն ու լավ էիր վճարվում: Այդ ժամանակ կար ամենակարևոր բանը՝ հավատը վաղվա նկատմամբ: Գիտեինք, որ վաղը լավ կլինի: Իսկ հիմա ամեն ինչ զարմանալիորեն խախտվել է: Բայց, դրա հետ մեկտեղ, այսօր ունենք ամենաթանկ բանը՝ մեր անկախությունը: Ափսոս, որ մեր ազգային ազատագրական շարժումը և կապիտալի մուտքը Հայաստան խառնվեցին իրար: 88-ի մարդը՝ հայը, լրիվ ուրիշ էր, հիմիկվանը՝ ուրիշ: Ես հիմա ապրում եմ ուրիշ կյանքով, ստեղծագործում՝ ուրիշ կյանքով: Շատ երջանիկ է այն մարդը, որի կյանքը և ստեղծագործությունը ներդաշնակ են: ՈՒզում եմ ընկերներիս պորտրեները նկարել: Երբ վերջերս ծանր հիվանդություն տարա, նրանք բոլորն իմ կողքին էին. ուզում եմ բոլորին ինչ-որ կերպ շնորհակալ լինել, առաջին հերթին՝ ընկերներիս: Հետաքրքիր է, որ այս օրերին արածս ստեղծագործությունները թվագրում եմ 1900-ական թվականներով: Ինքս էլ չգիտեմ՝ ինչու: Երևի դեռ չեմ արել այն գործը, որի տակ կարողանամ այսօրվա ամսաթիվը գրել:
-Ձեր ստեղծագործության մեջ բաղկացուցիչ մաս է կազմում խեցեգործությունը: Ի՞նչ փուլում է գտնվում հայկական խեցեգործությունը, և ի՞նչ հեռանկարներ են ուրվագծվում ապագայում:
-Խեցեգործության մեջ արել եմ մի կարևոր բան՝ վերականգնել եմ աղամանը՝ որպես մտածելակերպ: Երբ սկզբնական շրջանում աղաման էի պատրաստում, մարդիկ դրա մեջ աղ չէին լցնում: Ծաղիկներ էին աճեցնում, մատիտներ էին դնում: 20 տարի անընդմեջ աղամաններ պատրաստեցի ու նվիրեցի՝ տարեկան 300-400 աղաման, մինչև որ սովորեցին դրանց մեջ աղ պահել: Աղամանը շատ եմ սիրում: Գեղեցիկ ֆորմա է: Ես աղամանը նմանեցնում եմ մեր Սևանին: Սևանը և աղամանը ծանր պահերին միշտ տեր են կանգնել մեր ժողովրդին: Երբ մեր ժողովուրդը հաց չուներ ուտելու, Սևանը մոր պես պահեց մեզ: Բոլորի տներում ձուկ էին ուտում: Այդ տարիներին լատիշ լեռնագնացներ էին եկել Հայաստան: Նրանց հետ բարձրացանք Արագածի գագաթը, ուզում էին նաև Արարատ բարձրանալ, բայց չստացվեց, որովհետև մեզ մոտ պատերազմ էր, սահմանն անցնել անհնար էր: Երբ հյուր էինք գնում հայկական ընտանիքներին, բոլորը մեզ ձուկ էին հյուրասիրում՝ ձկան կոտլետ, ձկան տոլմա և ձկնային այլ ճաշատեսակներ: Լատիշ լեռնագնացը մի անգամ ասաց, թե այնպիսի տպավորություն ունի, կարծես Երևանի տակ մի մեծ ծով կա, մարդիկ իջնում, այնտեղից ձուկը բռնում ու բերում-դնում են իրենց սեղաններին: Երբ նայում եմ աղամանին, մտածում եմ, որ նույն կենսագրությունն ունի կարծես: Աղամանը Անահիտ աստվածուհու պաշտամունքի հետ է կապվում, որը հետո Մարիամ Աստվածածնի կերպարի տեսքով փոխանցվել է քրիստոնեության շրջան: Հետո դարձել է հողի պաշտամունք, մոր պաշտամունք, արևի պաշտամունք: Այսինքն՝ դիֆուզիայի է ենթարկվել: Ես աղամանի մասին կարող եմ օրերով խոսել: Աղամանն ունի երեք անխախտ բաղադրիչ: Մեկը խաչն է, որը ոչ թե Քրիստոսի տանջանքների խաչն է, այլ պահպանակ խաչը, եկեղեցու գմբեթի խաչը: Մյուսը մազերն են, որ վիշապներ են հիշեցնում: Մյուսն էլ հավերժության անցքն է, որ մոր արգանդի խորհուրդն է կրում: Հետո իմ աշակերտներն էլ սկսեցին աղամաններ պատրաստել, և աղամանը մտավ մեր կենցաղի մեջ: Մտավ նաև շուկա: Սա հայկական խեցեգործության մի էտապն էր: Հայերս վերջին շրջանում կորցրել էինք մեր կապը խեցեգործության հետ: Եղեռնը ոչ միայն մեր պատմության, այլև մեր հոգիների մեջ կատարվեց: Ժամանակակից հայկական խեցեգործությունը հենվել է վրացական խեցեգործության վրա: Մեր բոլոր ուսուցիչները՝ Բդեյանը, Շահվերդյանը, Տիրունին, Բերոյանը, Բաբյանը, եղել են վրացահայեր: Վրացահայերը Վրաստանից բերեցին տեխնոլոգիա, որը Հայաստանում կա՛մ չկար, կա՛մ շատ վատ էր պահպանվել: Հետպատերազմյան շրջանում Խթը-ում աշխատող մի պաշտոնյա հրեշավոր բան էր մտածել. որպեսզի ալյումինի գործարանի արտադրանքը մարդիկ գնեն, պետք է ձերբակալել բոլոր բրուտագործներին ու քշել Սիբիր: Մահարու «Ծաղկած փշալարերի» հերոսը՝ Աշոտ դային, բրուտ էր, նա աքսորված էր իր արհեստի համար, ոչ թե դատված էր ինչ-որ հոդվածով: Լավ է, որ հետագայում Հայաստան եկան վրացահայերը, և վերածնվեց խեցեգործության արվեստը: Բայց նրանք մոռացել էին աղամանը, իսկ հիմա այն փրկված է: Այսօր մեր ազգի մեջ մուտք է գործել փողը՝ դոլարը, որը թելադրում է իր օրենքները: Դոլարը կրոնի տարատեսակներից է. այն ձևավորել է շուկա, որը կոչվում է Վերնիսաժ: Վերնիսաժը դարձել է մի տեսակ դպրոց, ուսումնական տարածք: Վերնիսաժը ծնել է իր խեցեգործներին: Նրանց մեծ մասը, ուզած-չուզած, ազգային բովանդակությամբ իրեր է պատրաստում, որովհետև դա է արտասահմանցի գնորդի պահանջարկը: Շուկան ստիպեց, որ մենք արտադրենք ազգային կերամիկա: Ազգային կերամիկան խառնվեց շուկայի պահանջի հետ, և ձևավորվեց մի նոր տեսակի խեցեգործություն՝ նոր աղամաններ, նոր ամանեղեն: Հետաքրքիր է, որ բրուտագործության կենտրոնը տեղափոխվել է տարբեր գյուղական շրջաններ: Այսօր խեցեգործությամբ է զբաղվում Արմավիրում ապրող մի ամբողջ ընտանիք՝ Մարտիրոսյանների ընտանիքը: Սիսիանում է ապրում մեկ այլ խեցեգործ՝ Վարդան Ադամյանը: Բրուտագործությունը կարծես թե մի փոքր թափ է առել մեր օրերում, նրանով սկսել են հետաքրքրվել:
-Որքանո՞վ եք կարևորում մանկավարժական գործունեությունը Ձեր կյանքում:
-Դասավանդում եմ համարյա արդեն 30 տարի: Մանկավարժությամբ սկսել եմ զբաղվել Աշտարակում: Այնտեղ ունեի արվեստանոց և դասավանդում էի նկարչական դպրոցում: Ավելի ուշ դասավանդել եմ Թերլեմեզյանի ուսումնարանում: Վերջին 10 տարիներին դասավանդում եմ գեղարվեստի ակադեմիայում, որն արդեն շատ լուրջ աշխատանք է: Կարծում եմ, մանկավարժությունը կարևոր բան է: Մեծ նշանակություն ունի այն, որ մարդը տիրապետում է գիտելիք փոխանցելու կարողությանը: Կարող ես շատ մեծ արվեստագետ լինել, բայց վատ մանկավարժ: Կարող է և հակառակը լինել: Իմ պրակտիկայում հանդիպել են նկարիչների, ովքեր բարձր, ճռճռան անուններ չունեին, բայց շատ լավ մանկավարժներ էին: Մասնագիտություն սովորեցնելը մեծ բան է: Հզոր է այն ժողովուրդը, որը լավ մանկավարժներ ունի: Մանկավարժության մեջ է ազգի հարատևությունը:
-Ինչպե՞ս կգնահատեք այսօրվա երիտասարդությանը՝ ելնելով Ձեր զավակների և ուսանողների նկարագրից:
-ՈՒնեմ հինգ երեխա: Քո երեխաների դեպքում ամեն բան պատահականության հույսին է: Մեկ էլ երեխադ գալիս ու դառնում է քո տան անդամը: ՈՒսանողներիս շատ եմ սիրում: Նրանք անցնում են մաղերի միջով, զտվում են, ջոկվում: Ակադեմիայում սովորում են արդեն պատրաստված, ընտրված երիտասարդներ: Տարօրինակ է, կա դասախոս, որ միայն իր կուրսի հետ է շփվում, բայց ես շփվում եմ ամբողջ բակի հետ, բոլոր քանդակագործների հետ, մտնում եմ բոլոր արվեստանոցները, որովհետև ամեն ինչ ինձ հետաքրքրում է: Այդ երիտասարդներն իմ ազգի կուլտուրան են ստեղծում: Նրանց մեջ երկու հակասական հատկանիշ եմ նկատում: Մի մասը շատ աշխատասեր է, լրջորեն կպած է իր գործին, մյուսը տարօրինակորեն անտարբեր է, նրա համար ոչինչ կարևոր չէ: Ես շատ բարձր եմ գնահատում մեկ անձի, մեկ արվեստագետի գործոնը: Կարծում եմ, որ եթե գեղարվեստի ակադեմիան 10 տարին մեկ մի կարգին նկարիչ տա, դրանով արդեն արդարացրած կլինի իր գոյությունը: Այդ դեպքում ողջ դասախոսական կազմն իրավունք ունի ոչինչ չանելու և ձեռքերը գրպանները դրած՝ պարզապես գնալ-գալու աշխատանքի: Բարեբախտաբար, մեր հողն անընդհատ նկարիչ է տալիս, անընդհատ ծնում է արվեստագետներ: Բայց ցավալի է, որ գնում են Հայաստանից: Կարծես հեղեղը գալիս ու ափը տանում է. ափն է տանում, ոչ թե առանձին բաներ: Նույն բանը կատարվեց Գերմանիայում պատերազմից հետո, բայց կարճ տևեց: Մեզ մոտ, ցավոք, երկարում է այդ ընթացքը:
Զրուցեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ